Jacek Bomba
Recenzowanie książki bliskiego kolegi stawia człowieka w niezbyt zręcznej sytuacji, a Autora znam od ponad pół wieku. Nasze ścieżki przez spory szmat czasu biegły tuż obok siebie. Recenzowałem ją już — pozytywnie — dla Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wydawnictwo poprosiło mnie też o napisanie wstępu, na co z przyjemnością przystałem. Można stwierdzić, że nie mogę być bezstronnym recenzentem. Czy jednak recenzent musi być bezstronny? Czy w ogóle może być bezstronny? Myślę, że wobec omawianej pozycji chyba nawet nie powinien.
Jest to bowiem książka wyjątkowa.
Powstała na podstawie materiału klinicznego zebranego przez Zadęckiego pięćdziesiąt lat temu, opracowanego pod opieką Profesora Kępińskiego, w namiętnym sporze z promotorem. Zadęcki, zachęcany przez Kępińskiego, zmierzał do fenomenologicznej analizy życia uczuciowego osób we wczesnej schizofrenii. Wierny wybranej metodzie nie chciał wyciągać z analizy żadnych wniosków, do czego promotor nie chciał dopuścić. Badania, na których opiera się ta książka, Jerzy Zadęcki przeprowadził w latach sześćdziesiątych, w ramach przewodu doktorskiego.
Po pół wieku maszynopis pracy został odkryty w Bibliotece Medycznej UJ i był wykorzystywany w terapii, czytany przez pacjentów i terapeutów, dyskutowany. Ożył. Docentowi Andrzejowi Cechnickiemu udało się skłonić Autora do przygotowania tej pracy do druku.
Sięgnięcie po badania przeprowadzone pięćdziesiąt lat wcześniej i poddanie ich ponownej analizie wymaga dużej odwagi. Zadęcki uwzględnił to, co zaszło w psychiatrii w ciągu pół wieku. A przecież zaszło bardzo wiele.
„Lektura wyników ponownej analizy materiału jest ożywcza jak kąpiel po długim dniu. Psychiatra o sporym stażu klinicznym ma szansę, czytając ją, otrząsnąć się z pyłu namolnych pouczeń, jakimi traktują go modni zwolennicy obiektywizmu naukowego w medycynie. Młodzi psychiatrzy i adepci tej dyscypliny medycznej mogą w niej znaleźć odtrutkę na zawężające myślenie i ograniczające jego samodzielność wymogi programów szkolenia podyplomowego, w którym, wbrew standardowi i zaleceniu Rady Psychiatrów Europejskiej Unii Lekarzy Specjalistów (UEMS, B&SP), pomija się rozumiejące nauczanie psychopatologii i podmiotowe traktowanie chorych. I w końcu osoby chorujące i ich najbliżsi mają możliwość doświadczenia, że psychiatra nie musi ograniczać się do rozpoznawania zaburzeń wyłącznie według kryteriów diagnostycznych tej lub innej klasyfikacji i pozyskiwania współpracy chorego i jego rodziny” – te zdania napisałem we wstępie do recenzowanej książki. Ponowna lektura, już wydrukowanego tekstu nie spowodowała, żebym zmienił zdanie.
Zadęcki zastosował w badaniach podejście fenomenologiczne. Analiza fenomenologiczna wymaga starannego unikania przy opisie terminów mających określone znaczenie w teoriach wyjaśniających genezę zjawisk psychopatologicznych. Autor skrupulatnie przestrzega tej zasady. Od połowy ubiegłego wieku większość teorii genezy zaburzeń psychicznych została zakwestionowana, a nowych, jak dotychczas, nie potwierdzono w badaniach empirycznych. Porządkując dotychczasowy dorobek, psychiatria współczesna (World Health Organisation w Międzynarodowej Klasyfikacji – ICD, American Psychiatric Association w Diagnostic and Statitical Manual) deklaruje wprost, że nie ma podstaw do przyjmowania kryterium etiologicznego zdecydowanej większości zaburzeń zdrowia psychicznego, w tym schizofrenii. Eksperci tych organizacji decydują się na kontynuowanie opisowego (tak, jak to uczynił pół wieku temu Zadęcki) podejścia do klasyfikowania zaburzeń psychicznych. Zadęcki, inaczej niż APA w DSM, nie traktuje opisu fenomenologicznego jako punktu wyjściowego do formułowania nowych hipotez etiologicznych. Jego tekst służy raczej przybliżeniu możliwości rozumienia człowieka we wczesnej fazie schizofrenii: intelektualnego oraz, równocześnie, emocjonalnego. Ta równoległość ma fundamentalne znaczenie dla psychoterapii cierpiących.
Zadęcki nie opowiada się za żadną ze znanych szkół psychoterapii osób, u których rozpoznaje się zaburzenia schizofreniczne. Nie przedstawia też własnej. Wartość tej pracy upatruję we wzbogaceniu podejścia rozumiejącego dla budowania relacji z drugim człowiekiem. A to przecież warunek konieczny dla terapii.
Ja we wczesnej schizofrenii – Jerzy Zadęcki
Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; Kraków 2015, ss. 184.
ISBN 978-83-233-3892-5
Zdjęcia w serwisie: www.stock.chroma.pl, www.123rf.com, archiwa autorów i redakcji
