Magdalena Michałowska
Asystent zdrowienia może robić wszystko, co zbliży go do osoby w kryzysie, pozwoli nawiązać bliską relację oraz wesprze proces zdrowienia. Wyobrażam sobie, że mogłoby to być wspólne wędkowanie – mówi Ivan Sitsko, asystent zdrowienia pracujący w Instytucie Psychiatrii i Neurologii i Wolskim Centrum Zdrowia Psychicznego.
U boku osób doświadczających kryzysu psychicznego asystenci zdrowienia pojawili się niedawno. Pierwsi zaczęli pracować z nimi niespełna dwa lata temu. Są to ludzie, którzy pomagają przez własne, przepracowane doświadczenie chorowania na schizofrenię czy chorobę afektywną dwubiegunową. Mają za sobą pobyty w szpitalu psychiatrycznym. Wiedzą z własnego doświadczenia, co to psychoza, jadłowstręt, kłopoty z koncentracją i pamięcią, bezbrzeżny smutek, stany lękowe. Opanowali swoje kłopoty ze zdrowiem psychicznym, rozumieją ich mechanizm i specyfikę, i skończyli odpowiedni kurs przygotowujący ich do pomagania tym, którzy w kryzysie trwają. Uczyli się na nim tego, jak asertywnie rozmawiać, jak istotne w budowaniu relacji jest empatyczne słuchanie, jakie mogą być objawy nadchodzącego kryzysu, jak wspierać mocne strony, jak dbać o zdrowie psychiczne. Ćwiczyli zarówno rozmowy z pacjentami, jak i ich bliskimi po to, by lepiej dzielić się tym, co pomaga zdrowieć. Rozmawiali o etyce, o tym, w jaki sposób korzystać ze swojego doświadczenia chorowania i zdrowienia. Pracują teraz Centrach Zdrowia Psychicznego, Środowiskowych Centrach Zdrowia Psychicznego i w Instytucie Psychiatrii i Neurologii. Należą do zespołów na równi z lekarzami psychiatrami, psychologami, terapeutami, pielęgniarkami psychiatrycznymi.
Pomoc asystenta sprawdza się w relacji z osobami, które doświadczają kryzysu po raz pierwszy i nie wiedzą, co się z nimi dzieje, ani dlaczego nie rozumieją ich nawet najbliższe osoby. Człowiek najlepiej zdrowieje, kiedy czuje się bezpiecznie. Asystent może mu pomóc oswoić się z sytuacją, w której się znalazł i wlać w niego nadzieję, że można z niej wyjść. To pacjent odgrywa główną rolę w swojej drodze do zdrowienia. Im bardziej będzie się starał poradzić sobie z kryzysem, im aktywniej będzie przyjmował pomoc, tym łatwiej go opanuje. Asystent zdrowienia może pacjentowi wyjaśnić, co zrobić, żeby sytuacja miała szansę ulec zmianie. Jak uniknąć błędów, które opóźniają wyjście z kryzysu. Wielu asystentów ma za sobą lata, które uważają za zmarnowane – wypełnione pochopnymi decyzjami raptownego odstawiania leków, nieprzyjmowania wsparcia ani od lekarza, ani terapeutów. Asystenci zdrowienia mogą pomóc pacjentowi uniknąć okrężnej drogi dochodzenia do zdrowia.
Rodzinom i osobom bliskim asystent zdrowienia może wskazać, czego może potrzebować, oczekiwać osoba chorująca. Co będzie wspierające. Powiedzieć na przykład, że lepiej jej nie wyręczać, nie rozmawiać jak z dzieckiem, nie mówić w kółko o chorobie. Poza tym już samo to, że bliski ma szansę na kontakt z osobą, którą opanowała kryzys, budzi nadzieję i wiarę w wyzdrowienie chorującej żony, siostry, matki. Przy Centrach Zdrowia Psychicznego powstają grupy wsparcia dla bliskich, które asystenci zdrowienia prowadzą z psychoterapeutą lub psychologiem. Bliscy mają też możliwość umówienia się z asystentem zdrowienia na spotkanie poświecone tylko ich rodzinie.
– Asystent zdrowienia może robić wszystko, co zbliży go do osoby w kryzysie, pozwoli nawiązać bliską relację oraz wesprze proces zdrowienia, wyobrażam sobie, że mogłoby to być wspólne wędkowanie – mówi Ivan Sitsko, asystent zdrowienia pracujący w Instytucie Psychiatrii i Neurologii i Wolskim Centrum Zdrowia Psychicznego. – Chodzi przede wszystkim o towarzyszenie oraz wspieranie w powracaniu do zdrowia – dodaje . Mogłoby się wydawać, że jedyne, czym może dzielić się asystent, to doświadczenie kryzysu. Nic bardziej mylnego. Każde doświadczenie, pasja, hobby może być terapeutyczne dla pacjenta doświadczającego kryzysu, może być sposobem, na to, żeby do niego dotrzeć, obudzić w nim chęć do powrotu do życia, w którym ma szansę się spełniać i tworzyć szczęśliwe więzi. Ivan Sitsko pasjonuje się parzeniem herbaty i zaraża tym swoich pacjentów. Wspólne picie tego napoju jest dla niego sposobem na nawiązanie relacji. W każdy czwartek na oddziale całodobowym, na którym pracuje, organizuje ceremonię parzenia herbaty – chińską, japońską, wietnamską. Rozmowa o jej smaku zamienia się wymianę zdań na inne tematy. Poza tym, prowadzi bajkoterapię, relaksację, zajęcia ruchowe, gry planszowe, bawi się improwizacją aktorską, uczy języka rosyjskiego, chodzi na spacery, robi zakupy, rysuje i składa origami z pacjentami.
- Lista czynności, które asystent może wykonywać z pacjentem jest ograniczona przez niego i warunki, w jakich pracuje – podkreśla Jakub Wacławek, asystent zdrowienia w Centrum Zdrowia Psychicznego w Koszalinie. Może wspierać pacjenta w codziennych czynnościach, na przykład robiąc z nim pranie, szukając z nim mydła w szafce, żeby go skłonić do tego, żeby wziął prysznic. Może też razem z pacjentem odkrywać jego mocne strony. Rozmawiać o tym, co sprawia mu przyjemność, o jego pasjach. Ta rozmowa może się odbywać na przykład przy robieniu wspólnie zielnika w zeszycie, malowaniu butelek albo układaniu puzzli.
Jakie są najtrudniejsze wyzwania, z którymi stykają się asystenci zdrowienia? Na pewno trudna jest zawsze sytuacja, gdy osoba, z którą pracują, zgłasza myśli samobójcze. Wtedy muszą szukać wsparcia u innych członków zespołu terapeutycznego i u lekarza prowadzącego pacjenta. Ale co, gdy osoba w kryzysie mówi im o tym w zaufaniu, prosząc o dyskrecję? Kiedy jest zagrożenie życia, asystent nie może milczeć. Za to może przekonywać pacjenta, żeby o myślach samobójczych powiedzieli lekarzowi wspólnie. Ogromnym wyzwaniem jest również praca w oparciu o własne bolesne doświadczenie kryzysu, ,,praca w odsłonięciu”, jak nazywa to profesor Katarzyna Prot-Klingier z Akademii Pedagogiki Specjalnej oraz odnalezienie się w zespole, co jest ogromnie ważne, ponieważ to praca zespołowa psychiatry, psychologa, terapeuty zajęciowego oraz asystenta zdrowienia jest kluczowa w wyprowadzaniu pacjenta z kryzysu. Joanna Rogalska, asystentka zdrowienia ze słupskiego centrum zdrowia psychicznego mówi, że dla niej największym wyzwaniem są dojazdy do pracy – 110 kilometrów w jedną stronę, trzema środkami lokomocji. Sama praca jest spełnieniem jej marzeń, jak zapewnia.
Jak wygląda typowy dzień pracy asystenta zdrowienia? – Zazwyczaj jest plan, według którego działam, na przykład rozkład zajęć lub umówione wizyty na konkretne godziny – mówi Ivan Sitsko. – Ale trzeba być elastycznym, ponieważ często wszystko się zmienia, na przykład przez to, że jest ładna pogoda i o wiele większą wartością jest wtedy spacer niż siedzenie w czerech ścianach – dodaje. Wyjaśnia, że teraz w pandemii osoby w szpitalach mają deficyt wychodzenia na świeże powietrze, a trzeba podążać za potrzebami grupy lub osoby.
– Nauczyłem się w pracy słuchania potrzeb i odpowiadania na nie – mówi Ivan.
Przeważnie asystenci pracujący na oddziałach całodobowych towarzyszą pacjentom w spacerach, terapii zajęciowej, zebraniach społeczności czyli spotkaniach pacjentów z personelem. Zdarza się, że później z zespołami mobilnymi Centrum Zdrowia Psychicznego odwiedzają pacjentów w domach, tak żeby osoby, które opuściły szpital nadal miały ich wsparcie. Ważne, by wciąż czuły się zmotywowane do zdrowienia i słuchane.
Asystenci, podobnie jak psychoterapeuci, poddają swoją pracę regularnej superwizji. Jednakże praca asystenta tylko czasem w ogólnym założeniu przypomina pracę psychoterapeuty. – Asystent to dopełnienie usług pomocowych, ma w sobie trochę z adwokata, pracownika socjalnego i animatora zajęciowego, terapeutyzuje, ale czasem już samą swoją obecnością – wyjaśnia Jakub Wacławek. – Psychoterapeuta ma wiedzę teoretyczną. Często może się tylko domyślać, co czuje pacjent. Asystent zdrowienia natomiast pomaga innym na bazie własnego doświadczenia zmagania się z chorobą. Zauważyłem, że pacjenci bardziej ufają asystentowi zdrowienia, mają mniejsze opory i obawy przed tym, by się przed nim otworzyć – bo wierzą, że wie o czym mówi, przeżył podobną sytuację – dodaje Jakub Wacławek.
– Relacja między pacjentem a asystentem jest inna i bardziej równorzędna, niż ta z psychoterapeutą czy psychiatrą – wyjaśnia Joanna Rogalska. Mówi, że czasem między nią i osobą, którą wspiera, zawiązuje się duża zażyłość, przyjaźń. – Asystent zdrowienia ma prawo do okazywania ciepłych gestów, do zaproponowania mu przejścia na ty. Trzeba pamiętać, że pacjentowi nie jest potrzebny jeszcze jeden zdystansowany pracownik służby zdrowia, tylko zgoła kto inny, kto nie tylko rozumie w lot, co może czuć podopieczny, bo sam tego doświadczył, ale będzie wiedział, co może zachować tylko dla siebie, a co jest istotne dla procesu terapeutycznego – wyjaśnia. Wspólnota losów i doświadczeń zbliża i o to właśnie chodzi, a nie o dystans za wszelką cenę, przez który staniemy się nieautentyczni – wyjaśnia Joanna Rogalska. A co, gdy pacjent zaczyna nas dręczyć telefonami wieczorem, przekracza granice przyzwoitości czy stosuje jakąkolwiek przemoc, manipulację? – Trzeba do tego odnieść się wprost, postawić jasno granice i warto mieć służbowy telefon do kontaktu z pacjentami, który zostaje w miejscu pracy – mówi Joanna Rogalska.
Podsumowując, asystent zdrowienia to empatyczny słuchacz, destygmatyzator działający na rzecz osoby doświadczającej kryzysu psychicznego. Czasem jej tłumacz – łącznik z bliskimi. Wzór, że po kryzysie da się wrócić do pracy, pasji, budowania relacji z ludźmi. Pacjenci czerpią od asystentów inspirację, jak to zrobić. Czują się przez nich zrozumiani ponieważ dzielą z nim podobne przeżycia.
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2019 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie programu pilotażowego w centrach zdrowia psychicznego (na podstawie art. 48e ust. 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych [Dz. U. z 2019 r. poz. 1373, z późn. zm. 2]) zarządza się, że od dnia 01.04.2020 r. do osób zatrudnionych w Centrach Zdrowia Psychicznego w całej Polsce, w ramach działalności podstawowej zaliczać się będzie asystentów zdrowienia (par. 1 pkt 10 lit. b).
Zdjęcia w serwisie: www.stock.chroma.pl, www.123rf.com, archiwa autorów i redakcji
