Sławomir Biedrzycki

Szpital w Świeciu nad Wisłą jest najstarszym, najdłużej działającym szpitalem psychiatrycznym w Polsce. W 1822 r. po sekularyzacji klasztoru o.o. Bernardynów w poklasztornym budynku powstał stu łóżkowy Szpital Krajowy, a w nim 20 łóżek dla osób chorych psychicznie. W 1843 zatwierdzono projekt szpitala (plany zostały sporządzone przez budowniczego Stendenera z Halle), w 1847 r. przystąpiono do, trwającej 7 lat, budowy Zakładu Psychiatrycznego w Świeciu.

Szpital rozpoczął działalność  1 kwietnia 1855 r i otrzymał nazwę Zachodnio-Pruskiego Rejonowego Zakładu Leczniczo-Opiekuńczego dla Umysłowo Chorych. Oddano do użytku pierwsze budynki-, były to cztery pawilony oraz budynek administracyjny.Ustawione w ciasnym czworoboku i połączone ze sobą przeszklonymi łącznikami, tworzyły prostokątny dziedziniec, pośrodku którego dominował okazały budynek gospodarczy z wieżą zegarową, w jego wnętrzu znajdowały się  kuchnia, magazyn, pralnia i kaplica. Początkowo szpital liczył 200 łóżek, z czasem liczba ta systematycznie rosła. W roku 1878 liczba chorych powiększyła się do 375. Na początku XX w. liczba chorych wynosiła 860 w tym 60 w opiece domowej.

Władze polskie przejęły szpital w 1920 r., w tym okresie powstaje Pomorski Krajowy Zakład Psychiatryczny. Większość dotychczasowych chorych przewieziono do Niemiec, dlatego też początkowo liczba pacjentów była niewielka. Część zakładu funkcjonowała jako wojskowy szpital psychiatryczny. Pierwszym polskim dyrektorem został Stanisław Dekowski. Podczas jego urzędowania powstały  liczne warsztaty rzemieślnicze, w których przeprowadzano terapię pracą.

W 1932 r. dyrektorem został dr Józef Bednarz. W przededniu wybuchu II wojny światowej w szpitalu pracowało ok. 10 lekarzy i przebywało w nim 1600 pacjentów. Po zajęciu Świecia przez wojska niemieckie w szpitalu zaczął urzędować niemiecki administrator. Pod koniec września 1939 roku rozpoczęła się masowa zagłada pacjentów szpitala. Chorych transportowano do pobliskich lasów, gdzie dokonywano rozstrzeliwań. W ten sposób zamordowano 1350 pacjentów. W połowie października do jednego z transportów dołączono dr Józefa Bednarza, który nie skorzystał z możliwości ucieczki ze szpitala. Uważał, iż nie godzi mu się zostawić chorych bez opieki. Zagładę przeżyło jedynie sześciu chorych świeckiego szpitala. W 1980 r. szpitalowi nadano imię Dr Józefa Bednarza, upamiętniając tym samym heroiczną postawę  wspaniałego lekarza, który tworzył „pomost pomiędzy mentalnościami”, zwanego pomorskim Korczakiem.

Po wojnie szpital wznowił swą działalność już  kilka tygodni po wyzwoleniu Świecia. Bardzo szybko został odbudowany. Liczba chorych systematycznie wzrastała. Na początku lat 70 tych oscylowała wokół liczby 2000. Tworzono również oddziały w oddalonych od Świecia miejscowościach: w Morsku, Górnej Grupie, Żurawiej Kępie.

W nocy 30 października 1980 szpital przeżył ogromną tragedię, jaką był pożar budynku zlokalizowanego w miejscowości Górna Grupa. Przebywało w nim od 300 do 400 pacjentów. Mimo ofiarnej pomocy zginęło 54 pacjentów, a 2 następnych zmarło w szpitalu. Większą część tragicznie zmarłych pacjentów (46)  pochowano w zbiorowej mogile na cmentarzu szpitalnym. Pożar w Górnej Grupie dał inspirację do innego spojrzenie na funkcjonowanie szpitali psychiatrycznych w Polsce. Zlikwidowano oddziały zamiejscowe, postawiono nacisk na poprawę w oddziałach bezpieczeństwa przeciwpożarowego – budowę  niezbędnych ewakuacyjnych klatek schodowych, zmniejszenie liczebności oddziałów. I tak pod koniec lat osiemdziesiątych stan chorych szpitala zmniejszył się do 1000.

W 1999 roku nastąpiła zmiana formy prawnej – szpital przekształcił się z jednostki budżetowej w SP ZOZ. W kolejnych latach dostosowywano funkcjonowanie szpitala do aktualnych potrzeb zdrowotnych. W roku 2005 zlikwidowano oddział neurologiczny. Rok później w szpitalu (jako jednym z pierwszych w Polsce) rozpoczęto świadczenie nowych usług medycznych np. program leczenia substytucyjnego. W roku 2009 swoją działalność rozpoczęły nowe oddziały psychiatrii sądowej dla dorosłych i dla młodzieży. Obecnie szpital dysponuje szesnastoma oddziałami dla 464 chorych. Jest jednostką podległą samorządowi województwa kujawsko-pomorskiego.

_

W opracowaniu wykorzystano materiały autorstwa lek. med. Lucyny Suś

Wiemy, że podczas tak długiej historii istnienia szpitalu w Świeciu wielu lekarzy psychiatrów było z nim związanych zawodowo. Przygotowując się do obchodów 160 rocznicy powstania szpitala (jesień 2015 rok) chcielibyśmy jeszcze dokładniej zgłębić jego historię. Zatem zwracamy się z apelem do osób, które były związane zawodowo, rodzinnie, towarzysko ze szpitalem w Świeciu w minionych latach o przysyłanie na adres email: sekretariat@szpital-psychiatryczny.swiecie.pl wszelkich informacji w tym temacie.

Świecie dziś

Sławomir Bierzycki

Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. Dra Józefa Bednarza w Świeciu jest największym szpitalem psychiatrycznym w woj. kujawsko-pomorskim. Dysponuje 464 miejscami, co stanowi ok. 50% wszystkich łóżek  w województwie.

W szpitalu, poza 10 oddziałami ogólnopsychiatrycznymi funkcjonuje oddział psychiatryczny dla dzieci i młodzieży (23 łóżka),  oddział leczenia zespołów abstynencyjnych (alkohol i  substancje psychoaktywne – jest to jedyny taki oddział w Polsce północnej), oddział leczenia uzależnień, oddział sądowy o wzmocnionym zabezpieczeniu dla dorosłych, oraz oddział o wzmocnionym zabezpieczeniu dla młodzieży.

W szpitalu zatrudnionych jest 480 osób, w tym  33 lekarzy (prawie wszyscy posiadają tytuł specjalisty psychiatrii), 16 psychologów  i 210 pielęgniarek. Szpital jest  położony na rozległym terenie 6 ha. Dużą część obszaru stanowi park krajobrazowy, stanowiący doskonałe zaplecze dla rehabilitacji psychiatrycznej.  

Szpital każdego roku przyjmuje ponad 5000 pacjentów. Najwięcej leczonych to chorzy  z rozpoznaniem psychoz z kręgu schizofrenii  (F2-) – ok. 25%. Chorzy z zaburzeniami afektywnymi (F3-) stanowią ok. 16%, uzależnienia 15,75%, zaburzenia organiczne (F06-F09) kolejne 15,5%. Wykorzystanie łóżek dla całego szpitala za ubiegły rok wynosiło 98 %. Niestety pomimo tak wysokiego obłożenia łóżek, a co za tym idzie dużego nakładu pracy w liczną grupę przebywających w szpitalu pacjentów, finansowanie przez NFZ jest niewystarczające. Szczególnie bolesną jest zasada obniżenia do 70% stawki osobodnia w przypadku przekroczenia ustalonego przez NFZ czasu leczenia dla danej jednostki chorobowej. Należy zadać sobie pytanie dlaczego tacy pacjenci są „tańszy” – biorą mniej leków?, zjadają mniej jedzenia?, mają  mniej zajęć rehabilitacyjnych? Jest wręcz odwrotnie bo przecież jeśli są dłużej w szpitalu, to dlatego że „trudniejszymi” pacjentami. Wydaje się, że wszyscy powinniśmy lobbować za zmianą obecnej zasady (wcześniej obowiązywała możliwość indywidualnych zgód wydawanych  przez NFZ na finansowanie przedłużonego pobytu w 100%).

W ostatnich latach obserwujemy systematyczny wzrost ilości pacjentów przyjmowanych w trybie art. 22,23,24,29 Ustawy o Ochronie Zdrowia Psychicznego . W 2013 przyjęcia takie stanowiły ponad 15% ogółu. Oczywiście najwięcej jest przyjęć z artykułu 23- 72% (500/693). Przyjęcia z art. 29 stanowią zaledwie  3,5% (24/693).

Szpital jest także jedynym miejscem w województwie, w którym są leczeni pacjenci w ramach detencji sądowej (internacje). Obecnie dysponuje 75 miejscami dla internowanych na podstawowym stopniu zabezpieczenia i 50 miejscami dla internowanych na stopniu wzmocnionym. Pacjenci internowani na stopniu podstawowym przebywają w oddziałach ogólnopsychiatrycznych, ale cały czas jest dyskutowana sprawa wydzielenia tzw. oddziałów sądowych podstawowego zabezpieczenia. Temat tym bardziej aktualny, że NFZ nieco lepiej wycenia leczenie w tych oddziałach. Wydaje się to jak najbardziej uzasadnione, mając na uwadze wyższe koszty leczenia związane z często długotrwałym przebywaniem chorych w szpitalu, koniecznością diagnostyki i leczenia chorób współistniejących. Kuriozalną wydaję się opinia NFZ, że np. wykonanie okularów korekcyjnych, czy wykonanie protezy zębowej to usługi, za które powinien płacić szpital w ramach rozliczenia osobodnia pobytu.        

Najwięcej pacjentów internowanych ma rozpoznaną schizofrenię, natomiast czyny warunkujące skierowanie przez sąd to głównie: art. 207 kk- znęcanie się psychiczne lub fizyczne, art. 190 kk – groźby karalne i art.148 kk- pozbawienie życia.

Jednym z istotnych wyzwań  jakie nasz szpital musi rozwiązywać to leczenie chorób somatycznych towarzyszących chorobom psychicznym. Oczywiście korzystamy z pomocy lekarzy konsultantów, ale problem pojawia się w stanach nagłego zagrożenia życia. Jak wiadomo nawet w takich przypadkach, zgodnie z obowiązującymi przepisami, tzw. karetki systemowe nie są uprawnione do przyjazdu i pomocy chorym w innym szpitalu. Dotyczy to zapewne wszystkich szpitali psychiatrycznych, nie posiadających w swojej strukturze chociażby SOR. Chcąc jednak jak najlepiej zabezpieczyć opiekę w tego typu zdarzeniach utworzyliśmy wewnętrzny zespół ratownictwa medycznego, dysponujący odpowiednim sprzętem i możliwością natychmiastowego transportu chorego do pobliskiego SOR w szpitalu ogólnym. W ciągu ostatnich 5 lat liczba zgonów w szpitalu zmniejszyła się o ponad połowę i obecne wynosi poniżej 4 promili.

Szpital posiada akredytację na prowadzenie specjalizacji w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży (dysponujemy jeszcze wolnymi miejscami, forma zatrudnienia do uzgodnienia) oraz akredytację na prowadzenie staży specjalizacyjnych cząstkowych w dziedzinie psychiatrii i innych specjalizacji.  

Plany na przyszłość? W kolejnych latach zamierzamy sprofilować część oddziałów ogólnopsychiatrycznych, utworzyć zespół poradni specjalistycznych oraz zespół  leczenia środowiskowego. Mam nadzieję, że pomimo barier finansowych, prawno-organizacyjnych, a czasem także mentalnych uda się nam dalej prowadzić misję leczenia chorych psychicznie w najstarszym, najdłużej działającym szpitalu psychiatrycznym w Polsce.

_

Kalendarium szpitala psychiatrycznego w Świeciu

Ryszard Kujawski

1426–1454 Thorichte Hof  (Dziedziniec nierozumnych) – przytułek dla psychicznie chorych przy konwencie na zamku krzyżackim w Świeciu

1822 – utworzenie Szpitala Krajowego w Świeciu w pomieszczeniach poklasztornych oo. Bernardynów z 1718 roku; dwadzieścia łóżek przeznaczono dla psychicznie chorych;

1842 – spis chorych psychicznie na terenie Pomorza i Mazur – 1265 chorych (w tym 209 niebezpiecznych); decyzja o budowie dwóch zakładów psychiatrycznych w Allenbergu i Świeciu ;

1855 IV 1 – otwarcie zakładu psychiatrycznego w Świeciu (Westpreussischen Provinzial Irren – Hell Und Pflege – Anstalt). Pierwszy dyrektor: dr Friedrich Hoffman (1855-59);  

1856  – liczba leczonych – 194 pacjentów

1907-1908 – rozbudowa zakładu w Świeciu – ostatni pawilon (obecnie X) w starej części szpitala oraz trzy pawilony w nowej części (obecnie IXA i IXB; IV/V oraz VI/XIII) wraz z budową dwóch domów mieszkalnych dla lekarzy. W nowej części wszystkie budynki posiadały centralne ogrzewanie oraz łazienki z sanitariatamioświetlenie elektryczne

1911 –szpital zakupił 56 ha ziemi rolniczej, gdzie zatrudniano chorych zdolnych do pracy;

1914 – przed wybuchem I wojny – 860 pacjentów, w tym 60 w opiece domowej

1920 –Krajowy Pomorski Zakład Psychiatryczny; pierwszy polski dyrektor dr Stanisław Dekowski (1874-1932) ; w pierwszym roku leczono 380 pacjentów, za jego kadencji rozebrano wysokie mury, jakie otaczały pawilony szpitalne

1924-1927 – wybudowanie piekarni, masarni i sklepu rzeźnickiego, w pełni zaspokajających potrzeby szpitala

1932-1939 – dr Józef Bednarz (1879-1939) drugi polski dyrektor szpitala; przed wybuchem II wojny światowej – 1600 pacjentów

1939 IX 3 – zajęcie szpitala przez wojska niemieckie; komisarycznym dyrektorem zostaje dr Loehr, potem dr Neber. Podobnie jak w szpitalu w Kocborowie działała komisja pod kierownictwem prof. Ericha Grossmana z Akademii Lekarskiej w Gdańsku, zajmująca się polityką rasową;

1939 IX-X – hitlerowcy mordują w lasach w okolicach Nekli, Luszkowa, Luszkówka i Mniszka ok. 1350 pacjentów, a także personel w tym dr Józefa Bednarza. Ok. 300 pacjentów uznanych za zdolnych do pracy przewieziono (X 1939) do szpitala w Kocborowie, jedynego czynnego szpitala psychiatrycznego w czasie okupacji w okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie; zagładę przeżyło 6 chorych ze szpitala w Świeciu

1940-1945 – szpital wojenny dla rannych jeńców polskich; w piwnicach pawilonów szpitalnych gestapo przetrzymywało aresztowanych mieszkańców Świecia i okolic; zniszczenie całego wyposażenia medycznego, archiwum i biblioteki.

1940-1944 – tuszowanie przez hitlerowców miejsc masowej zagłady: rozkopywanie zbiorowych mogił, palenie zwłok z pomocą jeńców angielskich, francuskich i sowieckich, których wymordowano

1945 V 1 – w szpitalu przebywało 13 pacjentów, pierwszym powojennym dyrektorem został dr Zygmunt Januszkiewicz

1945-50 – Państwowy Zakład Wychowawczy dla Dzieci Upośledzonych Umysłowo.  

1947 – utworzenie w Mniszku symbolicznej mogiły z napisem „Ofiarom eutanazji”

1948 – 3 lekarzy, w tym jeden stażysta; 568 chorych;

1949 – na stanowisko dyrektora Szpitala w Świeciu powołano Kazimierza Dąbrowskiego (1902-80), twórcę Instytutu Higieny Psychicznej, który po 2 miesiącach został aresztowany z przyczyn politycznych

1950 – 864 chorych

1955 VII 24 – konferencja naukowa z okazji 100-lecia szpitala; w drugiej połowie lat pięćdziesiątych zatrudniano 4-6 lekarzy

1956 – utworzenie oddziału neurologicznego; pierwszy ordynator – doc. dr med. Leopold Jaburek (1901-60)

1957-1981 – najdłuższa dyrektura w historii szpitala: dr Mieczysław Petelski. Mieczysław Petelski wraz z żoną Anną wskutek prześladowań politycznych zmuszeni byli porzucić pracę w Akademii Lekarskiej w Gdańsku i przenieść się do Świecia (1951). Anna Petelska pracowała wiele lat jako ceniony radiolog.

1960 – stan pacjentów – 1621

1961 – pierwsza w dawnym województwie bydgoskim pracownia elektroencefalograficzna

1964 – oddział odwykowy w Żurawiej Kępie

1966 – uruchomienie w Lipczynku pierwszego w Polsce ośrodka rekreacyjno-rehabilitacyjnego dla pracowników i pacjentów; turnusy rehabilitacyjne grup chorych z opieką medyczną i psychologiczną

1970 – największy w historii szpitala stan pacjentów: 2190

1973 – nowa izba przyjęć (funkcjonowała do 2013 roku)

1979 – stan pacjentów 1716

1980 X 31 – pożar pawilonu w Górnej Grupie – zginęło 56 chorych

1980 – nadanie szpitalowi imienia Józefa Bednarza

19?? – Dyrektorem jest Andrzej Marek Michorzewski, autor m. in. tekstów piosenek zespołu Kobranocka oraz pozycji książkowych (Najpiękniejszy widok na Świecie (wspólnie z Lucyną Suś) oraz Dzień w którym wybiło szambo).

1999 – przekształcenie szpitala w SP ZOZ

2005 V 13-14 – konferencja naukowa z okazji 150-lecia szpitala

2005 – likwidacja oddziału neurologicznego, ftyzjatrycznego oraz przewlekle chorych; stopniowa redukcja liczby pacjentów

2006 – profilizacja oddziałów: psychozy pierwszorazowe, psychozy przewlekłe, zaburzenia afektywne, zaburzenia organiczne oraz zaburzenia lękowe

2008  – po raz pierwszy naczelnym dyrektorem szpitala został nie-lekarz: Waldemar Szczepański, którego w 2012 roku zastąpił Wiesław Kiełbasiński

2008 – odstąpienie od profilizacji oddziałów – pacjenci przyjmowani są na oddziały ogólno-psychiatryczne w zależności od wolnych miejsc.

2014 – szpital dysponuje 464 łóżkami. Dr Janusz Janczewski napisał w raporcie lekarza dyżurnego z dnia 24/25 kwietnia 2014 roku: „panował niebiański spokój. Żaden pacjent nie sprawiał istotnych kłopotów. Duch doktora Bednarza spokojnie unosił się (…) W taki miłych okolicznościach odbyłem swój ostatni dyżur w tym szpitalu”.

Bibliografia:

Dekowski S (1930) Pomorski Zakład Psychiatryczny w Świeciu n. W., Świecie.

Wołek J (1960) Wspomnienie Pośmiertne o Józefie Bednarzu (1879-1939). Neurol Neurochir Pol. 10 (3): 393-396.

Petelski M, Przybysz J, Żurek M. (red.) (1980) CXXV lat Szpitala Psychiatrycznego w Świeciu n W.,  Świecie.

Petelski M (1981) Dr Józef Bednarz. Przegl. Lek. 38 (1): 173-5.

Romanowski K (1981) Wspomnienie dr Józefa Bednarza. Psychiatr. Pol. 15 (3): 327-8.

Kunda B, Milczarek A (1986) Losy pacjentów i personelu szpitala psychiatrycznego w Świeciu n. W. w latach okupacji hitlerowskiej. Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Świeciu.

Suś L (1994) Historia szpitala psychiatrycznego w Świeciu n. W. Praca poglądowa na pierwszy stopień specjalizacji z psychiatrii. Świecie.

Michorzewski A, Suś L (1995) Najpiękniejszy widok na Świecie. Urząd Miasta i Gminy Świecie.

Mielewska M (2014) Najstarszy szpital. „Czas Świecia” Nr 15; 11 IV 2014

http://www.sosw-wejherowo.pl/historia/ (dostęp: 25.04.2014)

Kwartalnik Psychiatra 5 (2/2014)