Katarzyna Kisielińska
Dostępna, szybka, przystosowana do potrzeb, blisko domu, bezpłatna, o ile to możliwe bez konieczności hospitalizacji, różnorodna, włączająca w pomoc bliskich – opieka środowiskowa, którą proponują Centra Zdrowia Psychicznego ma mnóstwo zalet. Powstało ich w Polsce 27.
Kłopoty ze snem, odżywianiem, panowaniem nad lękiem, skoki nastroju, problemy z koncentracją lub z pamięcią, utrzymujące się przez dłuższy czas poczucie smutku i beznadziei – to tylko część objawów, jakimi może organizm sygnalizować problemy ze zdrowiem psychicznym. Oznakami kryzysu mogą być też lęki, fobie, ataki paniki, rozdrażnienie, silniejsze odbieranie dźwięków, myśli samobójcze, nagłe skoki wagi – utrata lub przybieranie na niej. Kryzysowi może towarzyszyć odczuwanie chęci izolacji, psujące się, poprawne dotąd, relacje z ludźmi, kompulsywne wykonywanie jakichś czynności. Sygnałem załamania psychicznego bywają kłopoty gastryczne, których przyczynę trudno znaleźć, przewlekłe bóle głowy, a także bóle stawów, biegunki, zaburzenia równowagi, skłonność do nałogów, częste infekcje lub problemy ze skórą. Według statystyk co czwarty Polak, przynajmniej raz w życiu, doświadcza kryzysu psychicznego. Może być on wywołany trudnym przeżyciem, utratą kogoś bliskiego, stratą pracy, sięganiem po narkotyki czy dopalacze, życiem w dużym stresie, przewlekłą chorobą taką jak nowotwór, starzeniem się.
Do Centrum Zdrowia Psychicznego można przyjść, żeby skonsultować te dolegliwości, by rozpocząć leczenie. Pomocą służą one też ludziom, którzy już są pod opieką psychiatryczną, doświadczającym kryzysu psychicznego, z diagnozą depresji, choroby afektywnej dwubiegunowej czy schizofrenii. Po wsparcie mogą się tu zgłosić pacjenci, którzy właśnie opuścili oddział całodobowy w szpitalu po swojej pierwszej hospitalizacji, i tacy, którzy mają za sobą ich kilka czy kilkanaście. Można przyjść samemu lub z kimś bliskim – mężem, matką, przyjacielem. Bliski człowiek może służyć wsparciem jedynie przez swoją obecność, może też wspierać, opisując zachowania pacjenta ze swojego punktu widzenia.
W Punkcie Zgłoszeniowo Koordynacyjnym pomoc udzielana jest w ramach NFZ także osobom, które nie są ubezpieczone. Zgodnie z ustawą o ochronie zdrowia psychicznego, o ile konieczna jest pomoc, jest ona bezpłatna dla wszystkich potrzebujących. I nie musi tu chodzić o najcięższe przypadki zaburzeń psychotycznych, ale o wszystkie kłopoty ze zdrowiem na tle psychicznym. Nieubezpieczeni mają także prawo do recept na leki refundowane – każdy, niezależnie od tego czy jest ubezpieczony, czy nie, ma takie samo prawo do wszystkich świadczeń.
Do Punktu Zgłoszeniowo Koordynacyjnego można zgłosić się od godz. 8 do 18 w dni powszednie. Jeśli przyjmujący tam specjalista uzna, że ma do czynienia z przypadkiem pilnym, pomoc powinna rozpocząć się w czasie nie dłuższym niż 72 godziny. W rozporządzeniu ministra zdrowia o pilotażu zawarty jest ten nieprzekraczalny termin. Pomocą może być skierowanie do oddziału dziennego, do którego pacjent przychodzi na pół dnia, na zajęcia terapeutyczne a po nich wraca do domu, może to być terapia indywidualna lub grupowa, regularne wizyty u lekarza psychiatry, wizyty domowe, udzielenie porady, skorzystanie z łóżka kryzysowego. Centra budują taki rodzaj wsparcia, dzięki któremu łatwo uzgodnić wszelkie zmiany sposobu pomocy danej osobie, reagowania na dynamikę przebiegu jej kryzysu.
W Punkcie Zgłoszeniowo Koordynacyjnym dyżurują specjaliści – psychologowie, terapeuci zajęciowi, pielęgniarki psychiatryczne. Konsultacja przypomina wizytę u psychiatry czy psychologa. Mogą paść pytania o jakość snu, odżywianie, nastrój, o wszystko, co może być pomocne w ustaleniu planu pomocy. Można się spodziewać pytań o to, na jakie dolegliwości się cierpi, o historię choroby, dotychczasowy proces leczenia, przyjmowane leki. Specjalista może też zapytać o to, jaki tryb życia prowadzi osoba doświadczająca kryzysu – czy ma pracę, uczy się lub czy jest na rencie. Przed zgłoszeniem się po pomoc, warto się przygotować do rozmowy. Zrobić sobie notatki, zapisując wszystkie niepokojące rzeczy, takie jak lęki, chęć izolacji, brak energii do życia. Warto też przypomnieć sobie problemy z psychiką z przeszłości. Jeśli osoba doświadczająca kryzysu ma za sobą kilka lat leczenia, dobrze byłoby, gdyby zabrała ze sobą dokumentację jego przebiegu – szpitalne epikryzy, przynajmniej tę z ostatniego pobytu w szpitalu lub na oddziale dziennym, listę leków wraz z dawkami, które bierze.
W Polsce w zeszłym roku w ramach pilotażowego Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego powstało 27 Centrów Zdrowia Psychicznego. Mogą być w nich zatrudniani asystenci zdrowienia czyli osoby, które doświadczyły kryzysu psychicznego i po odpowiednim przeszkoleniu i stażu w szpitalu służą pomocą tym, którzy w kryzysie trwają i ich bliskim. Asystenci są przy pacjentach, którzy nie mają bliskich, pomagają osobom w kryzysie na zajęciach terapeutycznych, zachęcają ich do udziału w nich.
Wsparcie centrów kierowane jest do dorosłych mieszkańców terenu objętego ich działalnością. To może być powiat, miasteczko, dzielnica dużego miasta. W tej chwili 27 Centrów Zdrowia Psychicznego obejmuje swoim działaniem 10 procent mieszkańców Polski. Miejsca, w których działają, można sprawdzić na ich stronie www.czp.org.pl, lista jest także na profilu na Facebooku Pilotaż Centrów Zdrowia Psychicznego. Przy przyjmowaniu pod opiekę, bierze się pod uwagę miejsce zamieszkania osoby doświadczającej kryzysu.
Poza godzinami działania Centrów Zdrowia Psychicznego, w przypadkach nagłych należy zgłosić się na izbę przyjęć szpitala.
Dlaczego akurat Centrum Zdrowia Psychicznego?
Tam dostaniesz pomoc dostosowaną do twoich problemów i będziesz mógł leczyć się blisko domu, o ile to tylko możliwe, nie odrywając się od swojego otoczenia, bliskich, nauki, pracy. Centra Zdrowia Psychicznego powstały by pomoc w przypadku kłopotów ze zdrowiem psychicznym była bardziej dostępna i zróżnicowana. Żeby nie trzeba było na nią długo czekać.
Profesor Jacek Wiórka, psychiatra, prowadzi Mokotowskie Centrum Zdrowia Psychicznego, kierownik I Kliniki Psychiatrycznej i wiceprzewodniczący Rady Naukowej Instytutu Psychiatrii i Neurologii:
Chciałbym podkreślić, że istota zmiany tkwi w procesach mentalnych. W odkryciu prostej i dostępnej dość powszechnie prawdy, że sposób widzenia kryzysów poważnych, głębokich kryzysów, przez społeczność lokalną i przez społeczeństwo, decyduje o tym, jaki jest ich przebieg i jaką perspektywę mają osoby, które takiego kryzysu doświadczają. Czy spotka je poczucie bezradności, osamotnienia, odrzucenia, wykluczenia, poniżenia czy też przeciwnie – wyciągnięta zostanie do nich w porę oferta pomocy. Odpowiednio kompleksowej, skoordynowanej, dostosowanej i dostępnej blisko. Centrum Zdrowia Psychicznego jest projektem tworzenia ośrodka, instytucji, która ma te oczekiwania spełnić. (wypowiedź z konferencji prasowej z dnia 11 lipca 2018).
Anna Olearczyk, asystentka zdrowienia:
Nasze umiejętności są wyjątkowe i unikatowe. Sami doświadczyliśmy lub doświadczamy problemów ze zdrowiem psychicznym. Dzięki odpowiedniemu przeszkoleniu i ogromnej pracy własnej, związanej z poddaniem refleksji swoich przeżyć, nauczyliśmy się czerpać z nich wiedzę, którą można wykorzystać na wiele sposobów. Umiemy mówić o naszych doświadczeniach, znamy historie innych chorujących, rozumiemy (tak dobrze, jak nikt inny) z czym zmaga się osoba z diagnozą psychiatryczną. Potrafimy słuchać i na różne sposoby wspierać w procesie zdrowienia zarówno chorego, jak i jego otoczenie. Ten model pomocy stosowany jest z powodzeniem od kilku lat m.in. w Niemczech, USA, Australii i innych krajach. Jesteśmy różni jako ludzie, dlatego osobiste kompetencje każdego z nas mogą być trochę inne. Ale właśnie ta różnorodność sprawia, że możemy pracować w wielu miejscach, na różnych etapach kryzysu, a potem zdrowienia pacjenta. Część z nas odnajdzie się w pracy na oddziałach zamkniętych lub dziennych, innym bliższa będzie opieka środowiskowa. Mamy nadzieję, że w powstających właśnie w ramach programu pilotażowego Centrach Zdrowia Psychicznego znajdzie się miejsce również dla nas.
Jako eksperci przez doświadczenie, którymi jesteśmy, chcemy też służyć pomocą i swoją wiedzą ekspertom przez edukację, czyli psychiatrom, psychologom, terapeutom, pielęgniarkom, itd. Wierzymy, że wspólne działanie może przynieść realne rezultaty zarówno w postaci poprawy opieki psychiatrycznej, jak i profilaktyki chorób psychicznych. Chcemy, aby naszym wspólnym celem było dążenie do rozwinięcia opieki środowiskowej, łatwo dostępnej dla każdego w jego otoczeniu. Chcemy, żeby ulegał skróceniu czas spędzany przez chorych w szpitalnych łóżkach oraz możliwe było ograniczenie rozwoju kryzysów psychicznych poprzez szybką, profesjonalną i skuteczną pomoc. Chcemy, aby każdy potrzebujący człowiek otrzymał wsparcie, jakiego potrzebuje.
(Źródło: Fundacja Polski Instytut Otwartego Dialogu)
Mapa centrów zdrowia psychicznego: https://czp.org.pl/
Zdjęcia w serwisie: www.stock.chroma.pl, www.123rf.com, archiwa autorów i redakcji
