Katarzyna Julia Kowalska
Realizując swoje obowiązki zawodowe, prawnicy niejednokrotnie pomagają osobom doświadczającym kryzysu psychicznego, a także ich bliskim. Angażują się również pro bono. Praca prawników może wpłynąć nie tylko na zmianę sytuacji prawnej klienta, ale również wesprzeć go w procesie dochodzenia do zdrowia i trwania w nim.
Z ogromną radością przyjęłam zaproszenie do napisania tekstu do czasopisma Piękny Umysł towarzyszącemu jednemu z najważniejszych, w mojej ocenie, wydarzeń w obszarze zdrowia – organizowanemu od kilku lat – Kongresowi Zdrowia Psychicznego. Wiele lat temu, przygotowując pracę magisterską, zajęłam się badaniami z pogranicza prawa medycznego, etyki i prawa karnego. Sięgnęłam wówczas po publikacje Juliana Aleksandrowicza, profesora nauk medycznych, filozofa medycyny i zafascynowałam się koncepcją płynącą z jednej z jego myśli – dotyczącej dobrostanu psychicznego człowieka[1]. Podejmując, już po studiach, pracę zawodową, zaczęłam włączać do niej motyw działań na rzecz dobrostanu psychicznego moich klientów. Szukałam odpowiedniej literatury, uczestniczyłam w wielu szkoleniach klinicznych, realizowanych przez przedstawicieli tzw. „klinik prawa” z całego świata. Dużym wsparciem i inspiracją było przyglądanie się pracy na rzecz pacjentów hospicyjnych mojego ojca lekarza. Okres pandemii umożliwił mi udział w webinariach organizacji pozarządowych wyspecjalizowanych w pomocy osobom w kryzysach psychicznych. Spotkałam wielu prawników i prawniczek, których pracę pragnę przybliżyć Państwu niniejszą publikacją. W ostatnich latach otrzymują oni coraz większe wsparcie od swoich samorządów zawodowych oraz środowiska. Powodzeniem cieszą się szkolenia organizowane przez izby radców prawnych, czy rady adwokackie, aranżowane są konkursy, których zadaniem jest docenienie tych najbardziej zaangażowanych na rzecz osób potrzebujących wsparcia.
Różne role prawników w procesie zdrowienia
Prawnik może odegrać znaczną rolę w procesie zdrowienia osób, które doświadczają kryzysów psychicznych. W zależności od specyfiki sytuacji, w której przyjdzie mu pracować z klientem, może dołożyć określoną cegiełkę do wychodzenia z choroby i trwania w zdrowiu – wesprzeć go w sposób adekwatny do jego problemu.
To prawnik – osoba z wyższym wykształceniem prawniczym – może pełnić funkcję Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego. Do jego zadań należy w szczególności: pomoc w dochodzeniu praw w sprawach związanych z przyjęciem, leczeniem, warunkami pobytu i wypisaniem ze szpitala psychiatrycznego; interpretacja lub pomoc w wyjaśnianiu ustnych i pisemnych skarg tych osób; współpraca z rodziną, przedstawicielem ustawowym, opiekunem prawnym lub faktycznym tych osób; inicjowanie i prowadzenie działalności edukacyjno-informacyjnej w zakresie praw osób korzystających ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez szpital psychiatryczny[2].
To prawnik, osoba wykonująca jeden z zawodów zaufania publicznego (adwokat, radca prawny), może podejmować się prowadzenia spraw osób, których prawa są zagrożone na drodze sądowej. To prawnicy i prawniczki udzielają porad w organizacjach pozarządowych wyspecjalizowanych w pomocy określonym grupom osób, w tym tych stygmatyzowanych, również doświadczających kryzysów psychicznych. Prawnicy są rzecznikami i aktywistami zaangażowanymi w działalność organizacji pozarządowych działających w obszarze ochrony zdrowia psychicznego, udzielając porad i pomocy prawnej.
Nieodpłatna pomoc
Szukając nieodpłatnej pomocy dla podopiecznych fundacji działających na rzecz osób z doświadczeniem kryzysu psychicznego warto wiedzieć, jaką działalność w tym zakresie prowadzą samorządy zawodowe radców prawnych oraz adwokatów. Na najwyższe uznanie i zainteresowanie zasługują te inicjatywy samorządów prawniczych, których celem jest niesienie bezinteresownej, nieodpłatnej pomocy prawnej dla osób jej potrzebujących. Na ich tle wartym zauważenia jest powstały w ostatnich latach Ośrodek Pomocy Pro Bono przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie, którego celem istnienia, zgodnie z § 1 powołującej go uchwały jest „umożliwienie osobom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej, których nie stać na pokrycie kosztów odpłatnej porady prawnej radcy prawnego lub adwokata, pozyskania efektywnej i nieodpłatnej pomocy prawnej ze strony radców prawnych i aplikantów radcowskich działających pro bono[3]”. Klientami tego Ośrodka mogą być osoby skierowane do niego między innymi z organizacji pozarządowych. Warto więc rozważyć podpisanie porozumienia z Ośrodkiem i rozpoczęcie z nim współpracy. Co ważne, Ośrodek Pomocy Pro Bono może prowadzić szkolenia i warsztaty z zakresu prowadzonych działań. Jest więc inicjatywą, w ramach której zaangażowani prawnicy i prawniczki mogą poznawać specyfikę funkcjonowania i problemów podopiecznych różnych organizacji społecznych. W Regulaminie Ośrodka podkreśla się, że „pomoc prawna udzielana w ramach Ośrodka Pro Bono powinna być kompleksowa i efektywna, tak aby Klient miał pewność, że jego sprawa zostanie poprowadzona do momentu uzyskania satysfakcjonującej porady prawnej lub rozstrzygnięcia sprawy w danej instancji”, zaś prawnicy „deklarujący współpracę z Ośrodkiem Pro Bono są obowiązani prowadzić sprawy pro bono z taką samą starannością jak sprawy prowadzone za wynagrodzeniem”[4]. Pomoc osobom potrzebującym jest jedną z podstawowych misji działalności palestry – samorządu adwokackiego. Aktywność adwokatów i adwokatek służy wsparciu osób potrzebujących. Akcje podejmowane są regionalnie i na skalę ogólnopolską. Organizowane są obejmujące całą Polskę dni bezpłatnych porad prawnych, rozwijana jest również współpraca z ośrodkami pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwami, hospicjami i innymi organizacjami dobroczynnymi[5]. Należy również pamiętać o indywidualnej działalności pro bono radców prawnych i adwokatów podejmowanej w ich codziennej pracy. Wszystkie takie inicjatywy zmierzają do budowania wspólnot i społeczności wokół idei pomocy innym.
Ważny jest komfort klienta
Moim zadaniem jako prawniczki jest udzielenie porady osobie doświadczającej kryzysu psychicznego lub bliskiemu jej człowiekowi. Aby porada była jak najbardziej adekwatna i efektywna klient musi mi opowiedzieć „swoją historię”, przedstawić fakty i dokumenty sprawy – dzięki zebraniu tych informacji ustalam stan faktyczny – tworzę bazę moich prawniczych rozważań. Widzę, że w wielu sytuacjach, z którymi trafiają do mnie klienci, jest im niezwykle trudno się otworzyć i przełamać barierę dystansu w kontakcie z prawnikiem. Dlatego staram się stworzyć jak najbardziej przyjazną atmosferę podczas naszych spotkań. Traktować klientów z empatią, zrozumieniem. Staram się zawsze zachowywać adekwatnie do nastroju osób, które przychodzą do mnie po pomoc. Już na początku pierwszej rozmowy staram się udzielać takiego wsparcia, żeby czuli się bezpiecznie. Jestem przygotowana do rozmów trudnych, takich, które wiążą się z uwolnieniem wielu emocji przez osoby, z którymi pracuję. Odpowiednie szkolenia przeszłam jeszcze w uniwersyteckiej poradni prawnej – Klinice Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Uczestniczyłam w warsztatach psychologicznych organizowanych w jej ramach, symulacjach rozmów z klientami w kryzysach. Omawianie psychologicznych aspektów relacji prawnik-klient, na przykładzie klientów należących do grup osób wykluczonych, ukształtowało mnie w tym, jak realizuję się w swojej drodze zawodowej. Szukałam również informacji na temat wprowadzania do pracy z klientami tzw. „miękkich umiejętności”. Nieodzowne stało się ciągłe podnoszenie kwalifikacji i uwrażliwianie się na problemy kolejnych grup osób doświadczających stygmatyzacji w naszym kraju, zrozumienie kontekstu życia klientów, zależności pomiędzy chorobą a środowiskiem życia, problemami dnia codziennego, ograniczeniami komunikacyjnymi. Przygotowanie merytoryczne w zakresie znajomości przepisów jest w przypadku relacji z klientami w kryzysach psychicznych na równi ważne z umiejętną analizą warunków życia danej osoby, jej możliwości funkcjonowania i podejmowania kolejnych kroków – często na płaszczyźnie prawnej[6]. Prawniczki i prawnicy, biorąc pod uwagę kontekst, w jakim funkcjonują ludzie, którym udzielane jest wsparcie, zwiększają szansę na zmianę sytuacji tych ludzi.
Katarzyna Julia Kowalska – doktor nauk prawnych, radca prawny, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Przewodnicząca Rady Młodych Ekspertów przy Rzeczniku Praw Pacjenta. Autorka publikacji na temat specyfiki pracy prawników w obszarze nieodpłatnej pomocy prawnej. Swoją pracą zawodową oraz postawą życiową stara się przeciwdziałać stygmatyzacji osób w kryzysach psychicznych i ich bliskich.
[1]Zob. szerzej: A.B. Jagiełłowicz, Filozoficzna koncepcja ochrony zdrowia w twórczości Juliana Aleksandrowicza, Studia PhilosophicaWratislaviensiavol. V, fasc. 3 (2010).
[2]Zob. art. 10b pkt 1 i art. 10b pkt 2 Ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 685).
[3]Uchwała Nr 930/2018 Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, z dnia 19 września 2018 r. w sprawie utworzenia Radcowskiego Ośrodka Pomocy Pro Bono przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie, zob.: https://www.oirpwarszawa.pl/wp-content/uploads/2018/09/Uchwa%C5%82a-utworzenie-Radcowskiego-O%C5%9Brodka-Pro-Bono-z-19.09.2018.pdf. (dostęp na dzień 3 maja 2021).
[4]Zob. § 3 pkt 1 i§ 3 pkt 2 Regulaminu Radcowskiego Ośrodka Pomocy Pro Bono przy Okręgowej Izbie Radców w Warszawie.
[5]Zob. https://www.adwokatura.pl/aktualnosci/bezplatna-pomoc-prawna-2478/ (dostęp na dzień 3 maja 2021).
[6]Wielokrotnie podkreślałyśmy ten fakt wspólnie z doctor Adrianą Sylwią Bartnik, m.in. w: A. S. Bartnik, K. J. Kowalska, Nieodpłatna pomoc prawna, Wolters Kluwer 2019.
Zdjęcia w serwisie: www.stock.chroma.pl, www.123rf.com, archiwa autorów i redakcji
