AktualneSnop światła na hormon ciemności (zaburzenia snu)

Snop światła na hormon ciemności (zaburzenia snu)

-

- Advertisment -spot_img

Michał Pierzgalski

Hormon ciemności – to w epoce postmodernizmu idealna nazwa dla substancji znanej jako melatonina. Główny hormon szyszynki (epiphysis), która do niedawna była uważana za narząd szczątkowy, wyizolowano w 1958 roku i od tego czasu trwa stałe odkrywanie nie tak oczywistej jego roli w organizmie człowieka. Nazwa melatonina pochodzi od „mela” – nazwa barwnika i wrażliwych na jego działanie komórek oraz „–tonina” – ponieważ substancja jest pochodną serotoniny. O ile dysponujemy dosyć rozległą wiedzą o roli melatoniny produkowanej w szyszynce, o tyle jej rola w innych tkankach, w których jest produkowana (siatkówka, układ pokarmowy, skóra, szpik kostny, limfocyty) jest poznana słabo.

Siatkówka – wzgórze – szyszynka

Szyszynka jest szczególnym narządem wydzielania wewnętrznego – u naszych „starszych braci”, w królestwie zwierząt  – płazów i gadów – jest narządem bezpośrednio wrażliwym na światło, u ssaków wrażliwość ta realizowana jest poprzez drogi nerwowe łączące siatkówkę z okolicami wzgórza. Zidentyfikowano dwie drogi przekazujące impulsy: pierwsza siatkówkowo-podwzgórzowa do jądra nadskrzyżowaniowego podwzgórza i stąd do szyszynki i druga: przez neurony obszaru okołokomorowego do jąder bocznych podwzgórza, zwoju szyjnego górnego, którego aksony docierają do szyszynki. Spośród tych struktur, to neurony jądra nadskrzyżowaniowego pełnią wiodącą rolę w generowaniu rytmu okołodobowego ustroju i pełnią funkcję naszego zegara biologicznego. 

Światło i rytm

Produkcja melatoniny przez szyszynkę jest ściśle zależna od ekspozycji na światło. W ciemności jej produkcja wzrasta; światło hamuje jej syntezę. U człowieka występuje dobowy rytm wydzielania melatoniny, stężenie hormonu rośnie po nastaniu ciemności, aby osiągnąć swój szczyt między godziną 2 a 4 w nocy. Wpływ melatoniny na regulację rytmu dobowego snu i czuwania jest dobrze udokumentowany. Szczyt wydzielania hormonu wiąże się z największym nocnym obniżeniem temperatury ciała i stanu czuwania.

Efekt podanej egzogennie melatoniny zależy od czasu jej zastosowania – podanie w godzinach popołudniowych powoduje przyspieszenie zegara biologicznego, a podanie w godzinach porannych jego zwolnienie.

Nie tylko sen i czuwanie

Opisano również inne obszary aktywności biologicznej hormonu ciemności. Melatonina działa antyoksydacyjnie i ma działanie immunomodulacyjne – pobudza niespecyficzne reakcje humoralne i komórkowe. Opisano również onkostatyczne działanie melatoniny. Stąd hipoteza, że sprzyjająca zaburzeniom produkcji hormonu praca zmianowa może być u kobiet czynnikiem ryzyka rozwoju choroby nowotworowej sutka i jelita grubego. Pojawiają się doniesienia, że stosowanie melatoniny jako leczenia wspomagającego chemioterapię poprawia jej skuteczność i tolerancję. Innym badanym obszarem aktywności biologicznej melatoniny jest jej hamujący wpływ na ośrodki kontrolujące wydzielanie gonadotropin (FSH, LH).  Zaobserwowany wpływ melatoniny na funkcje rozrodcze u kobiet oraz możliwe obniżanie uwalniania prolaktyny prowadzi do wniosku, że melatonina nie powinna być zażywana przez kobiety będące w ciąży lub planujące ciążę oraz przez kobiety karmiące. Produkcja melatoniny zmienia się z wiekiem: najwyższe nocne stężenie hormonu obserwuje się miedzy 1 a 3 rokiem życia, poziom skokowo spada u osób po 40-50 roku życia.

Zastosowania melatoniny

Melatonina znajduje zastosowanie terapeutyczne w zmniejszeniu nasilenia objawów zespołu nagłej zmiany strefy czasowej (jet lag). Typowe zaburzenia w tym zespole to: senność w ciągu dnia, bezsenność, częste budzenie podczas snu. Przeprowadzone badania kliniczne wykazały wpływ melatoniny na subiektywne zmniejszenie zmęczenia w ciągu dnia, skrócenie czasu do ustąpienia objawów oraz poprawę nastroju. Hormon może również wspomagać zasypianie po przybyciu na miejsce podróży. Podczas podróży przez pięć lub więcej stref czasowych, zażywając melatoninę w czasie zbliżonym do czasu zasypiania w miejscu docelowym (ok. 22-24), można zredukować nasilenie występujących objawów. Zalecane dawkowanie to 0,5-5 mg dziennie, przy czym dawka 5 mg przynosi lepsze efekty niż dawki niższe w zakresie szybkości zapadania w sen i jego jakości. Preferowane jest przyjmowanie substancji o natychmiastowym uwalnianiu. Co interesujące, efekt wydaje się pozytywnie skorelowany z ilością stref czasowych pokonywanych podczas podróży, dodatkowo wyższa skuteczność kuracji towarzyszy podróżom na wschód, kiedy zegar biologiczny jest opóźniony w stosunku do warunków świetlnych w miejscu przyjazdu. Chcąc maksymalnie wykorzystać potencjał melatoniny i przyspieszyć przestawienie wewnętrznego zegara biologicznego należy dodatkowo zwiększyć czas ekspozycji na światło dzienne.

Melatonina znajduje również zastosowanie w terapii bezsenności pierwotnej w zespole opóźnionej fazy snu, gdzie stwierdzono jej pozytywny wpływ na wydłużenie fazy snu REM, zapadanie w sen oraz czas trwania i jego jakość.

Stosując melatoninę, nie można zapominać o roli światła w terapii zaburzeń dobowego rytmu snu i czuwania. Poza wyżej wspomnianym pozytywnym wpływem światła słonecznego na efekty terapii, zaobserwowano szczególnie negatywny wpływ światła niebieskiego w godzinach nocnych. Badacze stwierdzili dwa razy większy wpływ światła niebieskiego niż zielonego na hamowanie wydzielania melatoniny. Warto pamiętać, że telewizory oraz ekrany monitorów komputerowych są silnym źródłem niebieskiego światła – zatem koniec z nocnymi seansami filmowymi!

U osób pracujących na nocnych zmianach, przebywających przewlekle w sztucznym oświetleniu czy wreszcie „nocnych marków”,  można rozważyć stosowanie okularów blokujących niebieskie światło. Niestety ekologiczny postęp ma dla nas wszystkich w tym zakresie niemiłą niespodziankę – oszczędne świetlówki zastępujące klasyczne żarówki produkują jednocześnie o wiele więcej niebieskiego światła!   

27.02.2014

Zdjęcia w serwisie: www.stock.chroma.pl, www.123rf.com, archiwa autorów i redakcji

Najnowsze

W szkolnych ławach na równych prawach, czyli Mazowiecka Szkoła Zdrowienia

Redakcja: Skąd pomysł na Mazowiecką Szkołę Zdrowienia? Katarzyna Parzuchowska-Tercz: W połowie 2018 roku na jednym ze spotkań Fundacji eFkropka pojawiła...

Dziecko w cyberpułapce. Uzależnienie dzieci i młodzieży od internetu, gier oraz mediów społecznościowych

W latach 1994-2003 liczba dzieci z chorobą afektywną dwubiegunową (mania, depresja) wzrosła czterdziestokrotnie . Liczba dzieci, u których zdiagnozowano...

Odbył się IV Kongres Zdrowia Psychicznego

Katarzyna Szczerbowska Pod hasłem "Razem ku zdrowiu psychicznemu – wspólny cel, wspólne dobro!" w dniach 10-11 czerwca w Warszawie odbył...

Partnerzy w zdrowiu – rola mężczyzn w profilaktyce zdrowia kobiet

Według raportu „Rozmowy Polek i Polaków o zdrowiu intymnym” przygotowanego na zlecenie Gedeon Richter Polska nawet 30 proc. ...

Terapia dopasowana do dziecka daje najlepsze efekty

Terapia środowiskowa jest szybkim i skutecznym sposobem na to, by pomóc rosnącej grupie dzieci bez diagnozy psychiatrycznej, ale z...

Światowy Dzień Choroby Afektywnej Dwubiegunowej: młodzi pacjenci z ChAD wciąż czekają na ogólnodostępną farmakoterapię

30 marca obchodzony jest Światowy Dzień Choroby Afektywnej Dwubiegunowej (ChAD), poświęcony pamięci wszystkich chorujących na to zaburzenie. Skuteczność leczenia choroby...

Na czasie

Wystarczy rozmawiać? Wspieranie osób doświadczających kryzysu psychicznego

Z Reginą Bisikiewicz rozmawia Katarzyna Kisielińska Podczas spotkań buduje się...

Zdrowie to kochać i pracować

Jak dbać o zdrowie psychiczne, jak objawiają się kłopoty...
- Advertisement -spot_imgspot_img

Może Cię zainteresować
Rekomendowane