Beata Walter i Mariusz Panek
Istotną rolę odgrywa towarzyszenie, spotkanie z drugim człowiekiem, dostrzeganie jego wyjątkowej historii, ukierunkowana rozmowa. Na tej bazie pracują zespoły Mobilne Środowiskowego Centrum Zdrowia Psychicznego w Wieliczce.
Od kilkudziesięciu lat na świecie dokonują się przemiany w azylowym podejściu do leczenia psychiatrycznego. We Włoszech, Anglii czy Finlandii nastąpiło niezwykłe przeobrażenie w opiece medycznej, przekształcono specjalistyczne szpitale psychiatryczne, wdrażając idee otwartego leczenia środowiskowego. Zamysł nad dotychczasową konstrukcją systemu ochrony zdrowia psychicznego dotarł do Polski. Dostrzeżono znaczenie sieci rodzinnej w procesie leczenia, zaczęto tworzyć zespoły leczenia środowiskowego, w końcu powstał Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego i idea reformy psychiatrii, gdzie nacisk położono na oddziaływania środowiskowe. Wciąż jednak dostępność do usług z obszaru psychiatrii zdaje się być niewystarczająca. Badania EZOP wskazują, że w ciągu całego życia ok. 26% populacji może doświadczyć różnego rodzaju zaburzeń psychicznych. Paląca wydaje się przemiana w zakresie psychiatrycznej ochrony zdrowia.
Idea psychiatrii środowiskowej ujęta w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego zmaterializowała się w postaci Centrów Zdrowia Psychicznego, tworzonych w ramach działania pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, gdzie wsparcie dostępne jest w ramach NFZ oraz Środowiskowych Centrów Zdrowia Psychicznego, finansowanych ze środków Unii Europejskiej. W ramach w/w organizacji funkcjonują jednostki organizacyjne takie jak: Punkt Zgłoszeniowy Koordynacyjny, Zespół Leczenia Środowiskowego (ZLŚ), Poradnia Zdrowia Psychicznego.
Centrum Zdrowia Psychicznego w Wieliczce wyróżnia się swoistą strukturą, w której ważne miejsce zajmuje Zespół Mobilny, rozwinięcie Zespołu Leczenia Środowiskowego.
Zespół Mobilny to interdyscyplinarny zespół specjalistów-terapeutów pionu medycznego i społecznego, składający się zazwyczaj z psychologa i pracownika społecznego. Wartość tkwiąca w łączeniu i proponowaniu usług zarówno społecznych jak i medycznych, a także mobilność i elastyczność w pomaganiu, umożliwiają wszechstronne diagnozowanie potrzeb i adekwatne wsparcie osób w szeroko pojmowanym kryzysie psychicznym. Ważnym elementem pracy jest koncentracja nad sytuacją Klienta, określenie jego potrzeb, zasobów, czynników oddziałujących negatywnie. Na podstawie zebranych informacji powstaje mapa zdrowienia, określana Indywidualnym Planem Terapii i Zdrowienia. Oferta współpracy z Zespołem Mobilnym przedstawiana jest każdemu Klientowi trafiającemu do Centrum. Preferowane są spotkania w środowisku, ostatecznie to Klient wyraża gotowość zaproszenia zespołu terapeutycznego do domu. Podmiotowość, szacunek, wsłuchiwanie się w potrzeby służą odzyskiwaniu samosterowności i procesowi zdrowienia. W praktyce realizuje się zasada empowermentu. Istotną rolę w procesie odgrywa towarzyszenie, spotkanie z drugim człowiekiem, dostrzeganie jego wyjątkowej historii, ukierunkowana rozmowa. Warto podkreślić, że wizyty są realizowane zespołowo. To dość odważne podejście okazuje się w praktyce niezwykle skuteczne, przynosi wymierne efekty w postaci zmniejszającej się ilości hospitalizacji.
W pracy zespół wykorzystuje zasady podejścia Otwartego Dialogu; pomoc udzielana jest możliwie jak najszybciej z uwzględnieniem potrzeb uczestników spotkania, w proces włącza się, na ile to możliwe, sieć wsparcia osoby doświadczającej kryzysu, jego bliskich, przyjaciół. Składową pracy jest tolerancja niepewności, wsłuchiwanie się w głosy uczestników procesu wsparcia, wspomniana już praca w środowisku Klienta.
Zespół Mobilny spotyka się z dużą różnorodnością zadań, potrzeb i sytuacji o charakterze interwencyjnym, wspierającym, terapeutycznym. Każdy dzień przynosi inne wyzwania. Pracownicy narażeni są na stres. Nieodłącznym elementem wspierania pracowników jest superwizja i omawianie trudności.
Pracownik zespołu mobilnego często staje się koordynatorem procesu zdrowienia, odpowiada wtedy za kontakty z instytucjami i specjalistami spoza centrum. Utrzymuje kontakt z osobą potrzebującą wsparcia od momentu uzgodnienia, jak ono ma wyglądać, do jego zakończenia. Wartością jest możliwość spotkania w środowisku, gdzie widoczny jest szerszy kontekst zarówno socjalno-bytowy, jak i społeczno-relacyjny osoby. W trakcie spotkań ujawnia się np. potrzeba wsparcia członków rodziny, zwłaszcza dzieci, osób starszych. W ten sposób materializuje się podejście środowiskowe, idea deinstytucjonalizacji.
Donald Woods Winnicott wyróżnia dwie kategorie nieprawidłowości, do których oddziaływania psychoterapeutyczne mają zastosowanie. Upraszczając, wskazuje kiedy stosować pogłębioną psychoterapię, a kiedy wspierającą. Zadania Zespołu Mobilnego wpisują się zwłaszcza w kategorię związaną z oddziaływaniami wspierającymi, gdzie występujące deficyty we wczesnej opiece nad dzieckiem, potrzeby zależnościowe wymagają troski. Zespół niejako przejmuje zadania rodziców, z jednej strony „trzyma” osobę, odbudowuje poczucie więzi, z drugiej myśli o przyszłości – sprzyja dążeniom rozwojowym.
Przedstawiona charakterystyka Zespołu Mobilnego nie wyczerpuje opisu zadań, problemów pojawiających się w codziennej pracy. Jako innowacyjna, odpowiadająca na wyzwania psychiatrii środowiskowej forma pracy spotyka się z dyskusją i dylematami. Aktualne pozostaje pytanie, na ile uda się ją wdrożyć w reformujący się system ochrony zdrowia psychicznego.
_
Beata Walter i Mariusz Panek od początku swoje doświadczenia zawodowe zdobywali w działaniach na rzecz osób będących w kryzysie psychicznym oraz wykluczonych i niepełnosprawnych. Początkowo kierowali ŚDS „Vita” w Krakowie oraz od 2004 roku tworzyli i kierują Fundacją Wspierania Rozwoju Społecznego “Leonardo”, gdzie czerpiąc inspirację z zagranicznych praktyk stali się pomysłodawcami i realizatorami licznych projektów mających na celu przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób w kryzysie. W efekcie podjętych działań zostały stworzone: Środowiskowe Domy Samopomocy, Warsztat Terapii Zajęciowej, Klub Samopomocy, Dom Dziennego Pobytu „Aktywny Senior” oraz Centrum Zdrowia Psychicznego w Wieliczce. W celu aktywizacji społecznej i zawodowej osób z doświadczeniem kryzysu psychicznego zainicjowali projekt „Nowy zawód – Ekspert przez doświadczenie (EX-IN)”. Na co dzień propagują terapię opartą na spotkaniach sieci wsparcia w podejściu Otwartego Dialogu.
Zdjęcia w serwisie: www.stock.chroma.pl, www.123rf.com, archiwa autorów i redakcji
